Thema Documenta 2022

“Ruangrupa accepteerde de opdracht Documenta 15 te ontwikkelen onder de voorwaarde dat ook de onderliggende tentoonstelling en productionele infrastructuur van de Documenta herontwikkeld kon worden: maatschappelijke verandering uitwerken, deze tot op het bot praktiseren binnen een sterk hiërarchische institutionele structuur als de Documenta. In samenwerking met zowel organisatie, deelnemers als het publiek oefenen wat het in praktijk brengen van maatschappelijke en politieke veranderingsprocessen inhoudt en niet in de val lopen een tentoonstelling te maken waarin zelfs spannende sociaal geëngageerde projecten uiteindelijk slechts een symbolische functie vervullen.’’

Het proces

‘Van het proces vóór, tijdens en na de excursie verzamelt elke werkgroep materiaal. Dit alles gaan we samen bekijken en (op bruikbaarheid) selecteren in een collectieve editing-sessie. Op basis hiervan besluiten we wat de beste manier is om de verschillende ervaringen en opgedane kennis te representeren en te kunnen delen met de community.’’

“We gaan samenwerken met Werkstatt Kassel, een organisatie die zich al 45 jaar bezighoudt met het maken van plek voor mensen die door onder andere armoede en (mentale) gezondheidsproblemen buiten de samenleving dreigen te vallen. De Werkstatt bestaat uit sociale werkers, kunstenaars en een breed netwerk aan vrijwilligers. Ze bieden praktische en persoonsgerichte hulp. Op hun locatie is een restaurant waar ze niet alleen eten serveren maar ook projecten, lezingen en samenkomsten organiseren. In en om het pand gaan we een presentatie maken van de Stichting Wijkcollectie en de vier initiatieven die meegaan (Het Bollenpandje, Pluspunt, Victory outreach en Buurtsteunpunt). De kunstenaars gaan een aantal acties uitvoeren in samenwerking met leden van Werkstatt Kassel. Zoals Jana Ißleib het formuleerde in de geest van Joseph Beuys: “We werken aan een Soziale Plastik!”

Verslag door kunstenaar wolf:

Was ist das Problem!?  
In september 2022 vond de excursie EROPUIT plaats: een driedaags bezoek aan Documenta 15 van wijkinitiatieven, Stichting Wijkcollectie en genodigde kunstenaars.  

We waren te gast bij Werkstatt Kassel (WK). Informele bijeenkomsten bij hen met alle deelnemers, waarin we samen kookten en koffie dronken, leidden tot puzzelsessies, optredens, performances, kennisuitwisseling en beeldende ingrepen. 

Sociaal-cultureel centrum Werkstatt Kassel werd in 1977 opgericht in de nasleep van Documenta VI. Het oorspronkelijke collectief wilde Joseph Beuys’ concepten ‘sociale sculptuur’ en ‘vrije internationale universiteit’ verder onderzoeken. Ook samenwerkingen met Rudi Dutschke en Robert Jungk waren van grote invloed. WK maakt al 45 jaar plek voor mensen aan de rand van de samenleving. Sociale werkers, kunstenaars en vrijwilligers bieden persoonsgerichte hulp, serveren eten en organiseren projecten, lezingen en samenkomsten. 

Een van de acties die ik samen met Janise IBleib van WK begon was de artistieke protestcampagne Was Ist Das Problem!?, die ageerde tegen de keuze van de stad Kassel om alle prullenbakken te vervangen door half-ondergrondse eenrichting-containers. Deze maken het dak- en thuislozen onmogelijk nog langer lege statiegeldflessen en -blikjes te verzamelen. Bij de oude prullenbakken lieten mensen deze vaak bewust voor hen achter. 

De nieuwe stadscontainer is rondom voorzien van commerciële advertenties. Precies voor de deur van de Werkstatt staat het product van de gentrification te glimmen. Jana Ißleib had het lokale bestuur hierover eerder al een zorgvuldig bezwaarschrift gestuurd. Samen hebben we stickers ontworpen en op de prullenbakken door Kassel verspreid. 

Het werd een publiek platform. Er ontstonden uitgebreide discussies met voorbijgangers. De gemeente besloot dat de container voor Werkstatt blijft staan, maar dat niet langer commerciële advertenties geplaatst zullen worden, alleen ideële. 

Opening en start EROPUIT.  
Voor het tentoonstellings-gedeelte van EROPUIT bij Werkstatt Kassel hadden we de deelnemende wijkinitiatieven gevraagd hun eigen documentaire beeldmateriaal te maken in relatie tot de uitgangspunten van de Documenta. Dit materiaal vormde – samen met informatie over de werkwijze van Stichting Wijkcollectie en een aantal aansprekende verhalen uit hun collectie – een inspirerende brug voor kennis- en ervaringsuitwisseling tussen de leden en bezoekers van Werkstatt Kassel en de Wijkinitiatieven. Stichting Wijkcollectie en ik hadden ervoor gezorgd dat alle tekstuele informatie van initiatieven en SW zelf in het Engels en Duits beschikbaar was.  

De documentaire tentoonstelling was het middelpunt van de welkomst-tentoonstelling voor de Excursie EROPUIT. Met een groep kunstenaars uit mijn directe netwerk was ik vooruit gereisd om samen met leden en bezoekers van WK voorafgaand aan de excursie EROPUIT in vijf dagen een absurdistisch en activistisch publiek programma in elkaar te zetten. David Zabel, voorzitter van de culturele adviesraad van Kassel merkte op: “Hier gebeurt precies waar het Documenta 15 om te doen is.” We waren op een vanzelfsprekende manier informeel deelnemer geworden. 

Uit de open en energieke samenwerking is op vele fronten vriendschap ontstaan. Voordat we weer uit Kassel vertrokken hebben Het Bollenpandje en WK vroeg in de ochtend in een parkje bij een rij ‘Beuys Eiken’ ritueel bloembollen geplant om hun ontmoeting en toekomstige samenwerking te bezegelen. 

7000 eiken voor Kassel: een project van Joseph Beuys voor Documenta 7.  Beuys hield kantoor in een van de benedenruimten van Werkstatt Kassel om het project te realiseren. De tafel waarachter hij eindeloos zat te bellen is nog steeds in gebruik. 

Werkstatt Kassel in Rotterdam/ kennis delen 
Om de opgedane ervaringen en inzichten te consolideren organiseerde ik in juli 2023 een tegenbezoek van Werkstatt Kassel aan Rotterdam. Ons project vond onderdak bij Buurtcamping Botu. Buurtbewoners kamperen daar drie dagen op het Dakpark en maken samen programma: samen koken, naar goede optredens luisteren, naar kunst kijken, dingen creëren. Deze zachte kracht, de creatieve en liefdevolle sfeer op deze camping waar buurtbewoners elkaar in pyjama begroeten contrasteert met de soms harde stedelijk omgeving. Een perfecte plek om verhalen te vertellen, ervaringen te delen, workshops te doen, mensen te ontmoeten en ons wasberenkamp op te slaan. 

Kunstenaar Sachia Pereira-Stolle had in Kassel een wasbeer-pak gemaakt voor Brigitte Eva Petri van Werkstatt Kassel. Tijdens WOll zijn wasberen uit Canada door de nazi’s naar Kassel overgebracht voor de plezierjacht. Omdat er na de oorlog geen ‘natuurlijke vijand(!)’ meer was, zijn ze flink in aantal toegenomen. Inmiddels maken ze deel uit van de identiteit van de stad. Philipp Hoffmann, muzikant die vaak zingt bij WK en zichzelf begeleidt met een trekharmonica, wilde ook een wasberenpak. Samen met Brigitte ontwikkelde hij vervolgens een van de openingsperformances. Philipp verstaat de kunst om de directe ervaring van gebeurtenissen om te zetten in spontane liederen. Dit nam het publiek volledig voor hem in. 

Op de camping zijn we opnieuw volgens een organische methode uitgegaan van wat de locatie zelf te bieden heeft. Welke vragen leven er, op welke manier kunnen we hier het creatieve proces activeren waarin ideeën in samenspraak gevormd kunnen worden en het maakproces zelf ook weer aanleiding kan zijn voor het gesprek. Ik gaf een button-kras-workshop waarbij ik met deelnemers in gesprek ging over liefde. Op de metalen button is een laagje rode verf aangebracht en met een scherp voorwerp kras je daar een tekening of tekst in. Philipp liep rond terwijl hij, afwisselend in zijn kenmerkende kledingdracht of wasberen-pak, liederen van Bertolt Brecht zong, wat aandacht trok en mensen naar ons kamp leidde. 

Mensen van Bollenpandje en Buurtsteunpunt logeerden ook op de camping dus er was veel tijd om bij te praten en plannen te smeden. De Excursie EROPUIT heeft het onderlinge netwerk in de wijk versterkt. De breiclub van Bollenpandje heeft in de wintermaanden mutsen gebreid voor daklozen die vaak een toevlucht zoeken bij Buurtsteunpunt. ‘Een muts voor een verhaal.’ Toen Bollenpandje te kampen had met wateroverlast konden ze direct met hun buurthuiskamer terecht bij Buurtsteunpunt.  

Werkstatt Wormdag 
De dag na het kamperen hebben we met WK een ongebreidelde workshop-dag georganiseerd in de foyer van WORM/Wunderbar, plus een paar korte optredens van drie ‘wasberen’ op het straatterras. Centraal stond een uur lang interview door Charlien Adriaenssens op Radio WORM waarin we terugblikten op de excursie EROPUIT, de protest actie Was ist das Problem!?, de buurtcamping en WK’s 45 jarig bestaan; hun relatie met Joseph Beuys, hun ontmoeting met Stichting Wijkcollectie en de verschillende wijkinitiatieven. De radioshow sloot af met een keelklank-noise-performance van Carmen Weidemann. (Zij was ook onder de indruk van de rondleiding achter de schermen bij Worm.) Het geïmproviseerde verslag nam verrassende wendingen (er werd even diep op Klaus Mann ingegaan; Philipp verzon een meezinglied) en gaf bovenal inzicht in de mentaliteit en kracht van zelforganisatie en de standvastigheid van buurtinitiatieven. 

Radio WORM heeft een bereik van 30.000 bezoekers wereldwijd. From Local to Global. 

De samenwerking met Werkstatt Kassel is onderdeel van het onderzoek naar het internationaliseringsproces van Stichting Wijkcollectie. 

Your content goes here. Edit or remove this text inline or in the module Content settings. You can also style every aspect of this content in the module Design settings and even apply custom CSS to this text in the module Advanced settings.